انقلاب اسلامی؛ خیزشی پیشرو

تهران- ایرنا- انقلاب اسلامی از منظر ریشه های شکل گیری، فرایند تکوین، فروپاشی نظام پیشین و ایجاد تحولی ژرف در همه شئون جامعه ایرانی رخدادی بدیع و در قیاس با دگرگونی های عمیق سیاسی سایر کشورها انقلابی پیشرو به شمار می آید.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، انقلاب اسلامی سال 57 صرف نظر از پیامدهای داخلی و خارجی آن که نیازمند بررسی هایی گسترده و موشکافانه است، رخدادی بود که در قیاس با انقلابات و سایر دگرگونی های اساسی در تاریخ ایران و جهان فراتر از زمانه خود صورت گرفت.
در بررسی تطبیقی تحولات کشورها برخی معتقدند سیر دگرگونی های ایران از منظر فراز و فرودهای تاریخی با کشوری چون فرانسه قابل قیاس است؛ کشوری که از پسِ انقلاب سال 1789 میلادی، دگرگونی های اساسی دیگری را تجربه کرد تا جمهوری پنجم فرانسه با بازتولید آرمان های انقلاب، از میانه گرد وغبار برجای مانده از جنگ جهانی دوم و از دل فرایند تاریخی بیش از دویست ساله استقرار یابد.
در ایران نیز چهارصد سال پس از شکل گیری دولت به معنای نوین و در قامت واحدی ملی، انقلاب مشروطه به وقوع پیوست تا نخستین بار قاره کهن در ابتدای سده گذشته شاهد رویدادی منطبق با تعاریف کلاسیک از انقلاب باشد و قدرت مطلقه پادشاه با پارلمانی برآمده از رای مردم محدود و مشروط شود.
در هر دو کشور اما روی کار آمدن چهره هایی تمامیت خواه انقلاب را به سوی دوربرگردانی تاریخی سوق داد. چند دهه بعد اما هم فرانسه دستخوش جنبش های مردمی و آزادیخواهانه شد و هم ایران به عرصه خیزشی ملی برای پیگیری اهداف انقلاب مشروطه و نیز کوتاه کردن دست اجانب از ثروت های ملی کشور مبدل گشت.
بر خلاف نگاه همسان انگارانه تحولات ایران و دیگر کشورهای صاحب انقلاب، بسیاری معتقدند به دنبال کودتای 28 مرداد و سپس سرکوب دانشجویان دانشگاه تهران در آذرماه 32، قیام مذهبی پانزده خرداد 42 کشور را آبستن تحولاتی ساخت که از بسیاری جهات منحصر به فرد و یگانه بود.
پس از رخدادهای سال 42 بود که سلطنت پهلوی آخرین خطوط قرمز نزد جامعه مذهبی ایران را شکست و همزمان با سرکوب شدید معترضان، با نسل تازه ای از مرجعیت شیعه وارد خصومتی آشتی ناپذیر شد؛ نسلی با دغدغه، اهداف و آرمان های سیاسی که ایده نهاد سلطنت به عنوان سایه خدا بر زمین را برنمی تابید و عملا با آن به مبارزه برخاست.
به این ترتیب، نظام پهلوی علاوه بر مخالفان ملی گرا و مصدقی و نیز منتقدان مارکسیت و چپگرا با نیرویی تازه از بطن جامعه مواجه شد که مبارزه سیاسی را نه امری دنیوی و مدنی که به چشم فریضه ای دینی می نگریست.
رسوخ انگیزه و آموزه های دینی در افکار و عملکرد طیف گسترده ای مبارزان علیه سلطنت سبب شد تا فرایند نهضت ضداستبدادی و ضد استعماری مردم وضعیتی منحصر به فرد و متفاوت با تجربه های معاصر و اغلب مارکسیستی در کشورهای دیگر یابد.
به همین خاطر تشکیل گروه های مبارز مسلح با ایدئولوژی های چپگرایانه و نیز مارکسیستی- مذهبی چندان مورد وثوق مردم و مرجع دینی و سیاسی آنان قرار نگرفت و در اوایل دهه پنجاه به شکست انجامید.
در مقابل، تقویت خط مبارزه فکری و مذهبی با رژیم پهلوی، این خط را به اصلی ترین جبهه در برابر نظم استبدادی حاکم مبدل ساخت؛ جبهه ای که عمق و گستره آن در رخدادهایی نظیر راهپیمایی روز عید فطر در سیزدهم شهریورماه 57 ، شاه و حامیانش را متعجب ساخت و در نهایت اثبات پایمردی، انسجام، فداکاری و دست از جان شستگی انقلابیون در وقایعی چون هفده شهریور سبب شد تا نظام سلطنت گام به گام به عقب بنشیند.
هیمنه انقلاب اسلامی در ماه های پایانی سال 57 نخبگان سیاسی و حتی حامیان اصلی سلطنت را وادار به پذیرش چیرگی خواست ملت ساخت تا جایی که چند رو پس از خروج شاه از کشور در دی ماه همان سال ، رییس شورای سلطنت شرایط امام خمینی (ره) را برای استعفا از این عنوان و غیرقانونی اعلام کردن آن پذیرفت. در بحبوحه انقلاب نیز رییس ستاد ارتش شاهنشاهی با اعلام بی طرفی از گود رویارویی با مردم انقلابی کنار کشید.
قرار گرفتن نقطه ثقل نهضت اسلامی ایران بر اعلان مخالفت عمومی با سلطنت پهلوی از طریق حضور در تظاهرات گسترده مردمی، تواتر در برگزاری مراسم چهلم شهدای شهرها، گردهمایی های مذهبی وغیره سبب شد تا این نهضت علاوه بر رهبری کاریزماتیک مذهبی، ماهیت اسلامی- ایرانی و اهداف ضد استبدادی و بیگانه ستیزانه در قیاس با سایر انقلابات از تشدد و خشونت گرایی فاصله گیرد. به همین خاطر در مقایسه با تحولات سال های اخیر در کشورهای منطقه موسوم به بهار عربی که منجر به جنگ داخلی در کشورهایی چون لیبی، یمن، سوریه و ... شد، انقلاب ایران عمیقترین دگرگونی ها را با مسالمت آمیزترین و مردمی ترین شکل ممکن به فرجام رساند.
نگاهی به شعارها و اهداف این نهضت نیز دیگر وجوه ممیزه خیزش عمومی مردم ایران را می نمایاند؛ شعارهایی که با عبور از مطالباتی چون نان، کار، مسکن و ... برقراری آزادی، اسقاط نظام استبدادی، مقابله با نفوذ بیگانه، تشکیل حکومت اسلامی و حاکمیت خواست مردم را عنوان می ساخت.
از این رو انقلاب اسلامی ایران را از منظر زمینه های شکل گیری و فرایند انجام و همچنین شعارها و آرمان های آن می توان یکی از مترقی ترین و پیشروترین تحولات تاریخ ایران و جهان خواند.